De Germana in de Westmeers

Het grote neogotische gebouw in de Westmeers, de Germana genoemd, is een buitenbeen(tje) in deze kronkelende straat met eerder kleine typische Brugse huisjes. Nu is er sinds 1973 een boekerij in gevestigd. Maar hoe en waarom is men ertoe gekomen om daar in die buurt een dergelijk grootschalig gebouw te vestigen en wat betekent die naam Germana? Er bevindt zich ook een groot neogotisch pand in de Koolbranderstraat die boven de huisjes uittorent.
Dat willen wij in deze webpagina uit de doeken doen.

situering van het pand de Germana:

 

De Germana bevindt zich langs de Westmeers nr 35 tussen de Koolbranderstraat en de Sint-Obrechtsstraat. (zie pand met de turkooise omlijning). Rechts daarvan in de Koolbrandersstraat bevindt zich het grote neogotisch huis.

Bouwgeschiedenis:

Hiernaast de kadasterkaart uit 1811. Op het terrein waar later de Germana wordt gebouwd zien we langs de Westmeers 4 kleine huisjes met kadasternr C-1466/ 1467/1468/1469 . Een groot hoekhuis C-1483 en 3 kleine huisjes langs de Sint-Obrechtsstraat C-482/1481 en 1480 en het erf van C-1483.

Langs de Koolbrandersstraat rechts, hebben we nog de bijhorende panden C-1470, .

Hieronder de kadasterkaart van Popp uit 1865. Behalve een indeling in 5 huisjes op C-1470 zijn er in al die jaren practisch geen veranderingen gebeurd.

 

Op de kadasterkaart van 1889 zien we nu dat de 4 kleine huisjes in de Westmeers verdwenen zijn en een groot pand de ganse lengte van de oostkant van de Westmeers tussen de Sint-Obrechtsstraat en de Koolbrandersstraat in beslag neemt.

 

Inderdaad in 1881 werd de Germana gebouwd. De Germana was een patronaats- en een congregatie gebouw. Zie voor het begrip van congregaties en patronaten de menu, webpagina "Walplaats, de Congregatie , samenvatting" of klik hier om direct op de pagina te komen. Zie ook op de menu webpagina "Wijngaardplaats, de Wezenschool Sint-Vincentius, Samenvatting" of klik hier om direct op de pagina te komen.

De naam Germana werd aan menig congregate of patronaatsgebouw gegeven naar de heilige Germaine Cousin (1579-1601) uit Pribac in Frankrijk: voor meer detail zie de menu,webpagina "Oud Sint-jan, Sint-Jansverpleegsstersschool, Oostmeers 27"of klik hier om direct op de webpagina te komen.

Maar in dit geval was de reden voor naamgeving speciaal: De Germana in de Westmeers was ontstaan uit de Germana in de Oostmeers. De Germana in de Oostmeers was zelf ontstaan uit de stichting Capron-Dezutter. Onderpastoor Capron van de Sint-Jacobsparochie had in de Oostmeers (huidig) nr 27 een armenschool opgericht, in 1844 schonk hij het huis en toebehoren aan de kerkfabriek van Sint-Salvator. Onder het bestuur van de kerkfabriek bloeide de patronaats- en congregatiewerking tot een van de grootste van de stad.

Maar tijdens de schoolstrijd van 1879-1884 kwam daar voorlopig abrupt een einde. Die schoolstrijd werd voorafgegaan door de wet van 1864. Die wet stelde dat er in openbare gebouwen alleen gemeentelijk onderwijs mocht gegeven worden. Welnu donaties voor het inrichten van lagere scholen, zonder verdere indicaties, werden verondersteld te zijn gegeven te zijn ten gunste van de gemeente. Deze wet werd in gemeenten onder katholieke bestuur niet afgedwongen . maar met de wet Humbeeck van 1879, onder de liberale regering van 1878, bepaalde dat elke gemeente een gemeenteschool moest inrichten en de gemeente mocht geen vrije scholen meer subsidieren of hulp bieden. Ditmaal werd onder de radicale gouverneur Theodore Heyvaert de beide wetten wel afgedwongen via het Koninklijk besluit van 1881. De congregatie moest in 1881 het pand ontruimen ten voordele van de oprichting van een gemeentelijke adultenschool.

- Zie voor meer detail de menu webpagina "Oud Sint-jan, Sint-Jansverpleegsstersschool, Oostmeers 27"of klik hier om direct op de webpagina te komen.
- Zie voor de algemene achtergronden van de schoolstrijd de menu webpagina "Wijngaardplaats, Wijngaardplaats, de donaties d'Hanins de Moerkerke en de Laage de Bellefaye, de schoolstrijd van de jaren 1880"of klik hier om direct op de pagina te komen.

De architect Karel Verschelde die als gemeenteraadslid voor de katholieken al de moeilijkheden had voorzien had in samenwerking met de pastoor van de parochie Sint-Salvator Petrus Leuridan en de kerkfabriek al voor een oplossing gezorgd. De pastoor en "deelhebbers" hadden het perceel C-1483 opgekocht. De 4 kleine huisjes C-1466/1467/1468 en 1469 die rond 1881 toebehoorden aan Alexander Dhaese , koopman, werden ook opgekocht .

Karel Verschelde diende in 1881 een bouwaanvraag in om een nieuw congregatiegebouw op te richten, na sloop van de bestaande gebouwen (zie hieronder).

 

Hierboven de bestaande toestand kant Westmeers : links de 4 huisjes en rechts het hoekhuis dat pastoor Leuridan opkocht.

Hieronder het plan van Karel Verschelde voor de gevel kant Westmeers

  
 

 

  

Hierboven links: de zijgevel langs de Koolbrandersstraat met de kapel boven.

Hierboven rechts : de zijgevel langs de Sint-Obrechtsstraat.

Hiernaast de huidige noordkant van de Germana met bovenaan de kapel en rechts een van de kleine spionvenstertjes zoals er nog te vinden zijn in Brugse oude gebouwen.

 

 

Een artikel uit de krant "de jaren zestig" 21 november 1882 die de inhuldiging van de nieuwe Germana beschrijft.

 

Hieronder krijgt u een beeld gezien vanuit het goederenstation op het Zand waaruit onmiddellijk het volume van de Germana rechts van de halletoren opvalt. Er voor staat nog een goederentrein.

 

 

Architect Karel Verschelde (1842-1881)

Karel Verschelde was een vurige verdediger van de neogotiek. In dat kader maakte hij heel wat publicaties waarvan "Les Anciens Maisons de Bruges" uit 1875 (heruitgegeven door de heemkunige kring Maurits Coppenolle in 1979) zijn fijne tekenkunst toont.

De tekenening hieronder van het voormalige moederhuis in de Mariastraat is een voorbeeld.

Hij was ook lid van verschillende verenigingen o.a. van de vereniging Sint-Vincentius a Paolo. In 1878 wordt hij verkozen tot gemeenteraadslid.

Rond dezelfde tijd als de bouw van de Germana restaureerde hij nog de voorgevel van de Potterierei. Maar met de de bouw van de Germana had hij minder geluk: op 14 oktober 1881 raasde een hevige storm over Brugge en vernielde de muren in opbouw niettegenstaande de stevige verankering. Er vielen 2 doden te betreuren . Men kan zich in de volle schoolstrijd het leedvermaak inbeelden bij de liberale opponenten zoals Theodoor Heyvaert en zijn commissaris Henri De Hoon. Onderzoek wees uit dat Karel Verschelde geen schuld trof.

Nog tijdens de heropbouw stierf Karel Verschelde op 29 november 1881.

Ondertussen had de kerkfebriek in 1880 een proces ingespannen tegen de verplichte ontruiming van haar congregatiegebouw in de Oostmeers . Pas in 1886 besliste de rechtbank van eerste aanleg dat de kerkfabriek van Sint-Salvator opnieuw in het bezit moest komen van de donatie Capron - Dezutter.

In de afwachting tot de Germana in de Oostmeers weer vrijkwam, vergaderden de 3 meisjescongregaties en de 2 jongenscongregaties nog in de Westmeers. Van 1887 tot 1894 was het pand in gebruik genomen door Gilde der Ambachten tot ze in 1894 verhuisden naar de Oude Burg.

In 1896 verhuisden de kleinemeisjescongregatie (meisjes jonger dan 15 jaar) naar de gebouwen in de Oostmeers. ook de kleine jongenscongregatie verhuisden naar de oude gebouwen in een eigen lokaal langs de kant van de Zonnekemeers.

De grote meisjescongregatie van de O.L.V. Onbevlekt Ontvangen bleef in de Westmeers. De grote jongelingen congregatie bleven er ook maar met een verschillend uurroster. Alle congregaties werden bestuurd door de onderpastoor van de Sint-Salvatorparochie, behalve ee jongenscongregatie werd bestuurd door de onderpastoor van de OLV parochie (de OLV parochie had geen jongens congregatie: zie in de menu op de webpagina "Walplaats, de Congregatie, samenvatting" of klik hier om direct op de webpagina te komen.)

 

In 1895 diende de heer Ghysels een bouwaanvraag in voor een pastorij in de Obrechtstraat palend aan de Germana in de Westmeers. Dat huis bestaat nu nog steeds. Het lijkt groot maar uit het grondplan blijkt dat er weinig kamers waren. Uit de bouwaanvraag blijkt dat er 5 huisjes werden afgebroken er bleef een groot erf over , die in latere tijden meer werd bebouwd.
 

 

Hiernaast de bestaande toestand van de 2 huisjes langs de straat voor de sloop , de andere 3 huisjes stonden achteraan het perceel.

 

 

Tijdens de 1ste wereldoorlog gebruikten de Duitsers de Germana Westmeers als een naaiatelier voor kledij van de militairen. Boven zien we de verdieping , onder de gelijkvloers waar nu de bibliotheek is.

Onmiddellijk na de 2de Wereldoorlog werd de Germana ook gebruikt door de militairen..
Daarvoor verwijzen we graag naar de website: "demeersen.brugsebuurten.be":

Ontsnapping uit patronaat Lode Zielens (verteld door een buurtbewoonster)

Iedereen kent wellicht de bibliotheek van Lode Zielens.In het jaar ’44 was de oorlog voor ons al gedaan, want Brugge werd bevrijd op 12 september 1944. Maar de oorlog was pas volledig ten einde in mei ‘45.

Ik woonde hier in de Oostmeers rechttegenover ‘het moederhuis’, dus tussen 2 grote gebouwen : het ‘moederhuis’ en de ‘bibliotheek’. In feite was in die tijd de bibliotheek een patronaat van vrouwen; ‘oude jonge dochters’ zeiden ze vroeger.

Wel in ’44 lagen er hier ‘gestrafte’ soldaten; soldaten die niet meer wilden vechten.
Mijn papa zei dan ook altijd : ‘Als jullie weggaan, de achterdeur toedoen ! Want ik betrouw dat niet hé’.Nu is er een mooi aangelegd hofje in de St.Obrechtsstraat, dat onderhouden wordt door de groendienst. Maar toen was dat er nog niet. Als je binnenkomt in de St.Obrechtsstraat zijn er 2 huisjes -en die zijn er nog- en verder was er een blinde muur tot aan de Westmeers. Dus het was een gesloten binnenplaats toendertijd.

Nu, op een zondagnamiddag was het zeer mooi weer. Van die hondsdagen , zoals we zeggen.Mijn vader, mijn moeder en ikzelf waren op stap geweest. We kwamen thuis rond etensuur. Plots, halverwege zijn boterham -ik zie het nog voor me- keek mijn vader door het venster. ‘Wat is er ?’ vroeg ik hem nog. ‘Daar zie ! Eén…, twee…, drie…. ‘k Heb het altijd al gezegd. De achterdeur toe hé. En we doen niet open!

We waren een beetje gespannen. Jawel, ze kwamen over de muur gekropen. Bij ‘Nanietjie’ klopten ze op de deur, … maar ze waren niet thuis. Ernaast bij ‘Marietje’, ‘klop klop’ op de deur … niemand thuis. Ze geraakten al tot aan de hoek bij ‘Lowisky’ – daar reeds aan de Oostmeers hé-. We hielden ons hart vast, ze waren bijna tot aan onze deur. We hielden haast onze adem in. Bij onze gebuur …. niemand thuis. Nu was het onze toer.

Ze klommen over onze muur. In onze achterdeur was er een ruitje. We hoorden ze wrikkelen aan de deurklink. We zagen ze daarna klimmen op de steenput – een overblijfsel van in het vroegere beluik met gemeenschappelijke open grasplein. De muur over en ze kwamen bij onze andere geburen.

Daar waren ze. Onze gebuur riep nog ‘Een beetje kalm hé!’, toen ze langs de achterdeur binnenliepen. Er was daar immers een meisje van 5 aan het rondlopen. Het andere kleintje lag op een dekentje zijn fles te drinken. Ze liepen door het huis tot aan de voordeur. Daar hielden ze halt op zeggen van de hoofdman van het drietal.
Hij wist af van de wacht die permanent rond de blok -Westmeers, Koolbranderstraat, Oostmeers en St.Obrechtsstraat- patrouilleerde. Dag en nacht hé, altijd maar diezelfde toer !
Ze bleven op de uitkijk tot de wacht er niet meer was. ‘Okay’ zeiden ze en weg waren ze.

De vluchtelingen zijn nooit niet ver geraakt. Weet je waar ze naartoe waren gegaan ? Naar de Ankerplaats een pintje gaan drinken… en ’s nachts waren ze teruggekeerd. Ver zouden deze Canadese soldaten toch niet geraken, hé.

Na de 2de werdeld oorlog ging de patronaat- en congregatiewerking te loor. In 1973 werd de Germana verkocht aan de stad die er de bibliotheek "Lode Zielens" inrichtte .

Direct werd begonnen met de afbraak van de muur (waarover de ontsnapte oorlogsmoede canadezen uit het verhaal ontsnapten . We hebben ons laten vertellen dat er toen wel glasscherven in de bovenkant van de muur waren ingemetseld.) Alleen de tussenmuur met de pastorij bleef staan (zie onder). Zo ontstond een stemmig pleintje in het eens zo nauw straatje.

De Lode Zielens bibliotheek, onderdeel van de stadsbibliotheek "de Biekorf)"

 

Hiernaast de huidige bibliotheek op de gelijkvloers . De verdieping is niet meer in gebruik.

 

Lode (ludovicus) Zielens (Antwerpen 1901- 1944)

 

Hij groeide op in een armoedige arbeidersbuurt. Hij bezocht de nijverheidsschool en was daarna winkelbediende en havenarbeider. Bij de volksgazet kon hij beginnen als redacteur en journalist. Hij publiceerde realistische sociale romans en behoort daardoor tot de vernieuwers van de Vlaamse literatuur. Zijn beroemdste en in 1933 bekroonde roman is "Moeder, waarom leven wij?" Zielens kwam in 1944 kort na de bevrijding om het leven door een Duitse V2-bom bij een bombardement op Antwerpen.

 

Bronnen:

Archief van de stad

beeldbank Brugge

Archiefbank Brugge

Kaartenhuis

Het congregatiegebouw in de Westmeers, Brugs Ommeland 1997/3: Marcel De Blieck

Patronaten en jongerencongregaties, Brugs Ommeland 2013/3: Koen Rotsaert

de website: "demeersen.brugsebuurten.be"

Internet